«Ότι και να κάνω, δεν είναι ποτέ αρκετό. Ότι και να καταφέρω ποτέ δεν αποτελεί επίτευγμα. Κτίζω και δημιουργώ, αλλά υπήρξα καθόλου; Υπάρχει πάντα κάτι περισσότερο, υπάρχει πάντα κάτι ανώτερο από το σημείο που έφτασα. Έχω κουραστεί να κυνηγώ το άπιαστο. Έχω κουραστεί να είμαι το άτομο προσδοκούν οι άλλοι. Είμαι ένα τίποτα μέχρι τα κατορθώματα μου να αντανακλώνται στα μάτια κάποιου άλλου. Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει ποτέ. Το μόνο που βλέπω είναι ότι δεν έχω ακόμη καταφέρει το παραμικρό. Και παλεύω να νικήσω τον χρόνο, παλεύω να κερδίσω την αδυναμία μου, παλεύω να κατακτήσω το ακατόρθωτο, την στιγμή που άλλοι βρίσκονται πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από μένα. Και καταλήγω να μισώ τον εαυτό μου που ποτέ δεν είναι αρκετός!»
Τα πιο πάνω λόγια αποτέλεσαν έμπνευση για την συγγραφή αυτού του άρθρου. Τα είχε εκφράσει μία από τις θεραπευόμενεςμου σε μια προσπάθεια της να εξηγήσει πως η ίδια ταλαιπωρείτο από την τελειομανία της. Τα λόγια αυτά, με άγγιξαν πραγματικά αφού μου θύμισαν πως ακριβώς ήμουν κι εγώ στο παρελθόν. Κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης μου στην ψυχοθεραπεία, ένας συμφοιτητής μου – και τώρα πολύ στενός και αγαπητός μου φίλος – μου είχε είπε: «Εγώ δεν απαιτώ από σένα να ’σαι τέλεια. Θέλω μόνο να ’σαι ο εαυτός σου». Τα λόγια του ήταν πολύ συγκινητικά κι είχα αγγίξει αμέσως την καρδιά μου. Μ’ είχαν τότε αναγκάσει να κάνω μια παύση και ν’ αναρωτηθώ, «Με αυτό τον τρόπο θέλω πραγματικά να ζήσω την υπόλοιπη ζωή μου; Φυλακισμένη σ’ ένα χρυσό κλουβί γεμάτο τρόπαια κι επιτεύγματα; Αυτή είμαι στην πραγματικότητα;». Ο αγώνας μου για την τελειότητα ήταν το προσωπικό μου ταξίδι προς την Ιθάκη, χωρίς να διαφαίνεται κανένα σημάδι στον ορίζοντα απ’ το λιμάνι. Ήταν στην πραγματικότητα ένα μακρύ, ατελείωτο και μοναχικό ταξίδι, που δεν με άφηνε να φτάσω ποτέ στην ικανοποίηση και να νοιώσω όμορφα στην διαδρομή. Προς έκπληξη μου ανακάλυψα ότι κατά βάθος ήμουν ένα απλό άτομο που το μόνο που χρειαζόταν ήταν γαλήνη κι ηρεμία. Ευτυχώς, βγήκα νικητής από την πνευματική μου ανάπτυξη.
Κι είμαι εδώ τώρα, σ’ αυτό το επάγγελμα, σε μια προσπάθεια να βρίσκομαι κοντά σ’ άλλα άτομα, συντροφιά τους στο ταξίδι της αυτογνωσίας. Άτομα που η τελειομανία τους τα οδηγεί σε κατάθλιψη, διαταραχές άγχους και διατροφικές διαταραχές. Ακούω κάθε μια λέξη με προσοχή. Κάθε ιστορία αγγίζει μια χορδή.
Τι είναι η τελειομανία;
Αναμένεις απ’ ένα νευροχειρουργό να είναι «τέλειος» όταν επιχειρεί να εγχειρήσει τον εγκέφαλο του ασθενή. Όμως η νευρωτική τελειομανία αναφέρεται στις εσωτερικές σκέψεις και συμπεριφορές που οδηγούν τον άνθρωπο να στοχεύει σ’ απραγματοποίητους στόχους. Βέβαια αυτή η προσπάθεια κρύβει πίσω της το φόβο της αποτυχίας ή το φόβο πως θα απογοητεύσεις άλλα άτομα. Η τελειομανία, εσφαλμένα πολλές φορές, μεταφράζεται ως επιθυμητή ή ακόμα κι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία. Στην πραγματικότητα οι τάσεις τελειομανίας υπονομεύουν την επιτυχία ή αν συμβάλουν καθόλου στην επιτυχία αυτό θα γίνει με κόστος το υπέρμετρο στρες που προκαλούν.
Πώς καταλαβαίνουμε την τελειομανία;
– Οι τελειομανείς θέλουν να είναι τέλειοι σ’ όλους τους τομείς της ζωής τους.
– Υποκινούνται από μια έντονη ανάγκη να είναι τέλειοι, αναμένοντας πολλά από τον εαυτό τους κι υποφέρουν αν δεν πετύχουν το στόχο τους.
– Λειτουργούν συνεχώς με την στάση «όλα ή τίποτα» και δίνουν έμφαση στα «πρέπει».
– Τρομοκρατούνται στην ιδέα του λάθους.
– Ποτέ δεν ικανοποιούνται με τα κατορθώματα τους ακόμα κι αν οι άλλοι εντυπωσιάζονται από την επιτυχία τους. Μπορεί να υπάρξει μια μικρή ικανοποίηση αλλά είναι προσωρινή και ξεθωριάζει αμέσως μόλις τεθεί ο επόμενος ψηλότερος από τον προηγούμενο στόχος (Η Μπάρμπαρα Στρέιζαντ ισχυρίζεται ότι ποτέ δεν είναι ικανοποιημένη μ’ ότι και να κάνει).
– Θεωρούν ότι τα επιτεύγματά τους είναι εφικτά για τους περισσότερους κάτι που τους προκαλεί αίσθημα ανεπάρκειας.
– Σε μερικές περιπτώσεις οι τελειομανείς μπορεί ακόμη και να επιχειρήσουν αυτοκτονία επειδή οι τέλειοι στόχοι τους δεν μπορούν να επιτευχθούν (Σύλβια Πλατ: «το μόνο τέλειο πράγμα στη ζωή είναι ο θάνατος»).
– Γενικά, οι τελειομανείς φοβούνται την αποτυχία και την αποδοκιμασία και δουλεύουν πολύ σκληρά για να αποφύγουν την κριτική και την απόρριψη.
Η τελειομανία από μόνη της δεν αποτελεί ψυχολογική διαταραχή αλλά αποτελεί μέρος διάφορων άλλων διαταραχών. Είναι σίγουρα ένας επικίνδυνος παράγοντας για πρόκληση 
άλλων διαταραχών δεδομένου ότι καθιστά το άτομο πιο ευάλωτο στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, στην κατάθλιψη, στις ψυχαναγκαστικές διαταραχές, στην αυτοκτονία, στις διατροφικές διαταραχές (βουλιμία, ανορεξία, κλπ) και σ’ άλλες ανησυχίες.
Οι τάσεις τελειομανίας μερικές φορές προωθούνται ασυναίσθητα από τους δασκάλους και γενικά από το εκπαιδευτικό σύστημα μέσω της επιβράβευσης των παιδιών για τη αψεγάδιαστη, ακηλίδωτη εργασία (π.χ., τα κορίτσια δέχονται περισσότερος επαίνους επειδή έχουν καλύτερες δεξιότητες γραφής, επίσης δίνουν επιπλέον αναγνώριση κι έμφαση στους μαθητές που δεν κάνουν κανένα λάθος). Μια επίπονη ειρωνεία εδώ είναι ότι τα παιδιά που είναι ήδη τελειομανείς όχι μόνο δεν ενισχύονται για να καλλιεργήσουν μια καλύτερη αυτοεικόνα αλλά αυτός ο τρόπος φαίνεται πραγματικά να ενισχύει την αίσθηση της ανεπάρκειας καθώς επίσης και της επιθυμίας να κατορθώσουν ακόμα τελειότερη εργασία στο μέλλον.
Τα παιδιά επίσης δέχονται πίεση από τις προσδοκίες των γονιών τους για να είναι άριστοι μαθητές γεγονός που οδηγεί συχνά στον υπέρμετρο ανταγωνισμό. Τα περισσότερα παιδιά που μεγαλώνουν σε επιτυχημένες οικογένειες μ’ υψηλές απαιτήσεις και προσδοκίες δέχονται μηνύματα όπως: «το να είσαι επιτυχημένος είναι καθήκον», «πρέπει να είσαι αποτελεσματικός/ή», «πρέπει να είσαι ο καλύτερος». Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια ανθυγιεινή αυτό-αποδοχή και σ’ έναν «εξαρτημένο» θετικό αυτοσεβασμό.
Αντίθετα στην περίπτωση ενός παιδιού με τελειομανικές συμπεριφορές τόσο οι γονείς όσο κι οι δάσκαλοι μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν με το να προκαλέσουν τα παιδιά να δουν με κριτικό μάτι την εργασία τους βοηθώντας έτσι το παιδί να δεχθεί τα λάθη του, ν’ αναπτύξει πιο ρεαλιστικές συμπεριφορές και για να δεχθεί τόσο τον έπαινο όσο και την κριτική. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με το ν’ ακούνε την αυτοκριτική και τις φιλοδοξίες του παιδιού και με την εμπλοκή σε συζήτηση για το τι αρέσει και τι δεν αρέσει στο παιδί σχετικά με την εργασία του ή μ’ ένα κατόρθωμα του. Μπορεί επίσης να δοθεί μια σωστή ανατροφοδότηση για το πώς η τελειομανία του παιδιού τους κάνει να αισθάνονται και να σκέφτονται και για το ποιες πιθανόν να είναι οι συνέπειες της τελειομανίας του παιδιού για το ίδιο το παιδί.
Είναι πολύ σημαντικό να έχετε υπόψη ότι τα παιδιά με χαμηλή αυτοεικόνα μπορούν μόνο να εκτιμήσουν τον εαυτό τους μέσα από τα ακαδημαϊκά, καλλιτεχνικά ή αθλητικά επιτεύγματα και μπορεί συνεχώς να προσπαθούν για την τελειότητα προκειμένου να ικανοποιηθεί η ανάγκη τους για αποδοχή κι αναγνώριση. Εάν είστε γονέας ή δάσκαλος θα ήταν σοφό να καθησυχάσετε το παιδί ότι ενδιαφέρεστε περισσότερο για το άτομο που παρήγαγε όλη την εργασία κι όχι για την ίδια την εργασία. Αυτό το είδος ανατροφοδότησης θα βοηθήσει να ξεχωρίσει το παιδί ως άτομο με συναισθήματα, σκέψεις, πρότυπα, κι επιθυμίες από την εργασία ή το επίτευγμα που είναι ένα προϊόν της γνώσης, της προσπάθειας και της ικανότητάς του.
Ας αναλογιστούμε εμείς οι γυναίκες τα δικά μας παιδικά χρόνια και τα μηνύματα που κοριτσάκια λάβαμε από τους γονείς και τους δασκάλους μας. Μήπως κι εμείς απορροφήσαμε πολλές από τις προσδοκίες τους; Μήπως παλέψαμε μέχρι να φτάσουμε σε συναισθηματική και φυσική εξασθένιση για την έγκριση και την αναγνώριση των επιτευγμάτων μας;
Οι μαμάδες ας θυμηθούμε πως ένα παιδί είναι όπως το σφουγγάρι. Θέλουμε πραγματικά να έχουμε «τέλεια παιδιά», όταν υπάρχει η πιθανότητα αυτά να καταλήξουν ψυχολογικά εξουθενωμένοι ενήλικες που ποτέ δεν θα αισθάνονται αρκετοί; Την επόμενη φορά ξανασκεφτείτε πριν πείτε στο παιδί σας «θα μπορούσες να το κάνεις ακόμα καλύτερα».
