Οι πιο συχνές ερωτήσεις
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), ή διεθνώς ADHD, είναι μια νευροβιολογική διαταραχή της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή. Θεωρείται πιο συχνή στα αγόρια, αν και κλινικά παρατηρούμε ότι η συχνότητα είναι σχεδόν η ίδια και στα δύο φύλα. Πολύ απλά, τα κορίτσια δεν παρουσιάζουν στην πλειοψηφία τους υπερκινητικότητα καθὠς επίσης τείνουν να ελέγχουν καλύτερα την διαταραχή τους.
Τα βασικἀ χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ είναι η διάσπαση προσοχής (“δεν συγκεντρώνομαι/χάνω με το παραμικρό την συγκέντρωση μου/δυσκολέυομαι να ακολουθήσω οδηγίες”), η παρορμητικότητα (“όλοι λένε ότι είμαι άτακτος, νιώθω πως πρώτα κάνω και μετά σκέφτομαι”) και η υπερκινητικότητα (“δεν μπορώ να κάτσω, σηκώνομαι απο τη θέση μου ακόμα κι αν ξέρω πως δεν πρέπει”). Θα μου πείτε, «ποιό παιδί δεν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά;», συμφωνώ, μόνο που στην περίπτωση των παιδιών με ΔΕΠΥ, τα χαρακτηριστικά αυτά δεν εξελίσσονται και δεν αλλάζουν όπως θα έπρεπε παράλληλα με την ωρίμανση του ατόμου. Αυτό δημιουργεί τόσο ακαδημαικά όσο και κοινωνικά προβλήματα.
Υπάρχουν 3 τύποι ΔΕΠΥ:
ΔΕΠΥ – τύπος Απροσεξίας
- Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί
- Αποσπάται εύκολα από άσχετα ερεθίσματα
- Δεν φαίνεται να ακούει
- Δε δίνει σημασία στις λεπτομέρειες
- Κάνει λάθη απροσεξίας
- Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες
- Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια
- Ξεχνά τις σχολικές εργασίες
- Χάνει πράγματα
- Γενικά είναι ανοργάνωτος/η
ΔΕΠΥ – τύπος Παρορμητικότητας/Υπερκινητικότητας
- Δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένος/η
- Κουνάει χέρια, πόδια, ή στριφογυρίζει στην καρέκλα
- Κοιτά συνέχεια γύρω του και πειράζει τους άλλους
- Σηκώνεται όταν δεν επιτρέπεται
- Τρέχει και σκαρφαλώνει υπερβολικά
- Δεν σκέφτεται πριν αντιδράσει
- Απαντάει πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση
- Μιλάει συνεχώς
- Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του
- Στα παιχνίδια δεν ακολουθεί κανόνες
- Διακόπτει ή ενοχλεί τους άλλους
ΔΕΠΥ – Συνδυασμένος τύπος:
Παρουσιάζεται συνδυασμός κάποιων από τα παραπάνω συμπτώματα με τουλἀχιστον 6 απο την πρώτη κατηγορία και 6 από την δεύτερη. Τα συμπτώματα πρεπει να προυπάρχουν για τουλάχιστον 6 μήνες και να μην περιοριζονται μόνο στο σχολείο ή στο σπίτι, να υπάρχουν δηλαδή σε δύο τουλάχιστον πλαίσια.
Πώς διαφέρουν τα παιδιά με ΔΕΠΥ απ’ τα υπόλοιπα; Ποιά είναι τα συμπτώματα;
Ακόμα και οι διαφορές διαφέρουν ανάλογα την ηλικία του παιδιού και το αν υπάρχουν άλλα προβλήματα. Τα νήπια που έχουν την διαταραχή συνήθως τρέχουν άσκοπα πέρα δώθε, μιλούν ακατάπαυστα και τείνουν να διακόπτουν, σπάζουν και χάνουν τα παιγνίδια τους ή χάνουν ρούχα, π.χ ένα σακάκι που ξεχάστηκε κάπου. Αδυνατούν να ακολουθήσουν τη σειρά τους σε παιχνίδι με άλλα παιδιά, είναι απείθαρχα, ριψοκίνδυνα, δεν κάθονται σ’ ένα μέρος, πηδούν από τη μια ασχολία στην άλλη χωρίς να ολοκληρώσουν, κοιμούνται αργά και ξυπνούν νωρίς.
Στην σχολική ηλικία τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται να εστιάσουν την προσοχή τους στο μάθημα, είναι συνεχώς αφηρημένα, ονειροπολούν, σηκώνονται από τη θέση τους ακόμα κι αν ξέρουν οτι δεν πρέπει, η προσοχή τους διασπάται με το παραμικρό. Ξεχνούν τα βιβλία τους και τα μολύβια τους, απαντούν στον δάσκαλο χωρίς να περιμένουν τη σειρά τους ή χωρίς καν να έχουν ερωτηθεί. Μιλούν ακατάπαυστα ή βγάζουν ήχους οι οποίοι ενοχλούν και εκνευρίζουν την τάξη, δεν περιμένουν στη γραμμή για να μπουν στην τάξη, δεν ακολουθούν τους κανόνες της τάξης και αδυνατούν να ακολουθήσουν κανόνες σε ομαδικό παιχνίδι. Τα παιδιά με τη διαταραχή συχνά εμφανίζουν εκρήξεις θυμού, ανυπομονησία, ευμετάβλητο συναίσθημα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, υφίστανται απόρριψη και έχουν χαμηλή επίδοση στα μαθήματα.
Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν, τα συμπτώματα γίνονται λιγότερο εμφανή. Στην εφηβεία η όλη υπερκινητικότητα – παρορμητικότητα μπορεί να παρουσιαστεί σαν εξωτερική και εσωτερική ανησυχία, αν και όχι πάντα. Στην εφηβεία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να ξεκινήσουν κάποια κατάχρηση.
Είναι η ΔΕΠΥ η «νέα πανδημία της σύγχρονης κοινωνίας»;
Πολύ καλή ερώτηση! Είναι γεγονός ότι τα τελευταια 7 χρόνια το ποσοστο της διαγνωσης ΔΕΠΥ έχει ανέβει με περίπου 15%. Η ”υπερ”διάγνωση είναι σίγουρα μια πιθανότητα αν και τα κριτήρια διάγνωσης δεν έχουν αλλάξει. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι παλιά δεν αναγνωρίζονταν αυτά τα παιδιά και απλά περνούσαν στο περιθώριο. Σήμερα οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι πολύ πιο διαβασμένοι, ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι. Απο την άλλη όμως είναι και γονείς οι οποίοι πιέζουν τους ειδικούς για το ”μαγικό χαπάκι” που ευσεβοποθούν οτι θα βοηθήσει το παιδί τους που ενδεχομένως να μην συγκεντρώνεται λόγω πολλαπλών ενδοοικογενειακών προβλημάτων που οι γονείς επιμένουν να τα κρύβουν κάτω απο το χαλάκι και να τα δικαιολογούν μέσω της ΔΕΠΥ. Οπόταν η απάντηση μου είναι και ναι, και όχι.
Η ΔΕΠΥ πάντα υπήρχε! Αλλά η δομή της οικογένειας και κατ΄επεκτάση και της κοινωνίας έχει αλλάξει. Οι ρυθμοί της ζωής έχουν αλλάξει, τα παιδιά όμως παραμένουν παιδιά και υποχρεούνται να προσαρμοστούν σε αυτούς. Αυτό που παρατηρώ είναι οτι υπάρχει αυξητική τάση, δυστυχώς, να εξηγούνται αυτά τα κοινωνικά φαινόμενα μέσα απο διαγνώσεις. Δεν μπορώ να τονίσω αρκετά την απόλυτη ανάγκη σωστής και επιστημονικά βασισμένης γνωμάτευσης!
Τα παιδιά αυτά δεν νιώθουν συνεχώς πώς κάποιον απογοητεύουν; Πώς πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε;
Σαφώς! η συμπεριφορά τους, που κατ΄ουσίαν είναι τα συμπτώματα τους, είναι και το κυριότερο πρόβλημα τους. Τα παιδιά αυτά προκαλούν πολλές φορές εκνευρισμό, θυμό αλλά και απογοήτευση στους γύρω τους και κατ’ επέκταση στον εαυτό τους. Καταλαβαίνετε λοιπόν πόσο σημαντική είναι η έγκαιρη αναγνώριση του προβλήματος. Η αντιμετώπιση τους είναι απαιτητική απο τη μία, απο την άλλη όμως είναι υποχρέωση μας να δείχνουμε περισσότερη κατανόηση και να τους παρέχουμε μεγαλύτερο στήριγμα για να φέρνουν εις πέρας μια σχολική μέρα ή μια δραστηριότητα.
Τα παιδιά αυτά χρειάζονται μια δομημένη καθημερινότητα που πρέπει να είναι σαφής και προβλέψιμη. Πρέπει να τους παρέχεται οργάνωση, απλότητα, σαφήνεια και συντονισμός. Για αποφυγή άγχους, καλό θα ήταν να προσαρμόζονται οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες των ενηλίκων στις δυνατότητες του παιδιού, να μην γίνονται συγκρίσεις με άλλα παιδιά, να προωθούνται καταστάσεις που προβάλλουν τις ικανότητες και τις δυνατότητες του παιδιού. Για παράδειγμα όσο κι αν αρέσει η μουσική και ειδικά το πιάνο στον Κώστα, που είναι 8 χρονών και ένα πανέξυπνο αγοράκι το οποίο πρόσφατα διαγνώστηκε με ΔΕΠΥ, η ιδέα του πιανίστα πατέρα του να τον γράψει σε ωδείο παραδοσιακής εκμάθησης κλασσικού πιάνου ίσως να μην είναι η καλύτερη. Ο Κώστας έχει έντονη υπερκινητικότητα όποταν θα δυσκολευτεί πολύ μάλλον να κάθεται παίζοντας μονότονες κλίμακες ξανἀ και ξανά. Ένα μουσικοχορευτικό εργαστήρι ίσως να του ταίριαζε καλύτερα…
Στους γονείς δίνω πάντα το παράδειγμα του ολυμπιονίκη Michael Phelps, ο οποίος έχει τη διαγνώση ΔΕΠΥ απο 9 χρονών. Όταν τον πίεζε η δασκάλα-μαμά του να διαβάσει τα μαθἠματα του, τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Ο Michael αδυνατούσε να συγκεντρωθεἰ, πόσο ακόμα να ελέγξει την υπερκινητικότητά του. Ένιωθε απαίσια για τον εαυτό του και η μαμά του ακόμη περισσότερη απογοήτευση. Μέχρι που έτυχε να πέσει στα χέρια του ένα περιοδικό της αδερφής του περί κολύμβησης. Πρώτη έκπληξη, το γεγονός ότι διάβαζε κάτι. Μα φυσικά! Αφού τον ενδιέφερε. Δευτερη έκπληξη, το γεγονός οτι ο προπονητής του τον χαρακτήρισε σαν το πιο πειθαρχημένο και αφοσιωμένο παιδί που γνώρισε. Τα υπόλοιπα περί Phelps τα ξέρετε…
Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αιτιολογία της διαταραχής;
Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες διαδραματίζουν κάποιον ρόλο;
Η ακριβής αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν είναι γνωστή, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τόσες άλλες παθήσεις και διαταραχές. Οι έρευνες αποδεικνύουν όλο και περισσότερο ότι η ΔΕΠΥ προέρχεται από βιολογικές αιτίες. Η ΔΕΠΥ είναι ως ένα βαθμό κληρονομική. Το 70%+/- των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν συνήθως ένα συγγενή πρώτου βαθμού με αυτή τη διαταραχή. Ο εγκέφαλος των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζει διαφορές από εκείνον των συνομηλίκων τους στη δομή, το μεταβολισμό και τη λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών.
Ο πρόωρος τοκετός, η κατάχρηση ουσιών, για παράδειγμα το κάπνισμα, καθώς και το υπερβολικό στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο εγκεφαλικός τραυματισμός ή η έκθεση σε τοξικές ουσίες, λοιμώξεις κτλ. μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της ΔΕΠΥ. Είναι μύθος ότι η ελλιπής γονική φροντίδα προκαλεί τη ΔΕΠΥ, όμως συγκεκριμένα οικογενειακά χαρακτηριστικά (π.χ., βία, γενική δυσλειτουργία, έλλειψη δομής) μπορεί να συμβάλλουν στην επιδείνωση της ΔΕΠΥ και στην εμφάνιση επιπλοκών στη συναισθηματική κατάσταση ή συμπεριφορά.
Γνωρίζουμε που κυμαίνεται το ποσοστό των παιδιών που συνεχίζουν να παρουσιάζουν δυσκολίες και ως ενήλικες;
Τα τελευταία χρόνια οι ψυχίατροι ενηλίκων είναι σε εγρήγορση για την αναγνώριση της διαταραχής, ως συνέχεια από την παιδική και εφηβική ηλικία. Δεν είναι λίγοι αυτοί που δεν έτυχαν έγκαιρης διάγνωσης. Το γεγονός είναι ότι σε περισσότερα απο το 50% των παιδιών με ΔΕΠΥ, η διαταραχή συνεχίζεται στην ενήλικη ζωή, σε κάποιες περιπτώσεις με μερική ύφεση. Αυτό βέβαια εξαρτάται απο το πόσο έντονα ήταν τα συμπτώματα στην παιδική/εφηβική ηλικία, την κληρονομικότητα, το πιθανώς επιβαρυμένο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον και τέλος απο το ποιόν απο τους τρείς τύπους ΔΕΠΥ έχει το παιδί, με μεγαλύτερο παράγοντα κινδύνου τον συνδυασμένο τύπο.
Υπάρχει θεραπεία;
Εκτός του ότι είναι χρόνια διαταραχή, η ΔΕΠΥ δεν έχει ριζική θεραπεία με την έννοια της ίασης όπως π.χ έχω πνευμονία, παίρνω αντιβιοτική αγωγή και τέλος. Ας πούμε οτι είναι σαν τον διαβήτη, παίρνω το φάρμακο μου αλλά παράλληλα προσέχω την διατροφή μου, ασκούμαι, αποφεύγω το κάπνισμα και κάνω τακτικούς ελέγχους, είμαι φαινοτυπικά υγιής εξακολουθώ όμως να έχω διαβήτη. Κάπως έτσι προτείνω στους γονείς να το σκέφτονται. Θέλω να τονίσω ότι η έγκαιρη διάγνωση και η ολοκληρωμένη παρέμβαση στην παιδική ηλικία βελτιώνει κάποια συμπτώματα και προσφέρει στο άτομο καλύτερη ποιότητα ζωής.
Η θεραπευτική προσέγγιση είναι πολυθεματική και πρέπει να περιλαμβάνει ψυχοεκπαίδευση (το παιδί πρέπει να ξέρει ακριβώς τι σημαίνει ΔΕΠΥ και πρεπει να του δοθεί η ευκαιρία να μιλήσει για τις απορίες και τις ανησυχίες του), φαρμακευτική αγωγή, καθώς και ειδικά σχεδιασμένες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις (η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική θεραπεία είναι η πιο διαδεδομένη για τη ΔΕΠΥ).
Πόσο εύκολα μπορεί να εθιστεί ένα παιδί στα ψυχοδιεγερτικά φάρμακα;
Είναι γεγονός ότι όταν μιλάμε για ψυχοδιεγερτικά το μυαλό μας προτρέχει σε ουσίες όπως η καφεΐνη, η νικοτίνη, η κοκαΐνη, η μεσκαλίνη, η μεφεδρόνη κτλ., ουσίες οι οποίες όντως προκαλούν εθισμό πολύ πιο εύκολα απο άλλες. Όμως στα πλείστα ψυχοδιεγερτικά φάρμακα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή για συμπτωματική θεραπεία της ΔΕΠΥ η δραστική ουσία είναι η μεθυλφαινιδάτη, η οποία ναι μεν ανήκει στην οικογένεια των «κακών» πιο πάνω, στην ουσία όμως είναι ένας ήπιος διεγέρτης του κεντρικού νευρικού συστήματος. Κίνδυνος εθισμού στη μεθυλφαινιδάτη υπάρχει στην περίπτωση αλόγιστης χρήσης γι΄αυτό και πρέπει να χορηγούνται υπό την αυστηρή επίβλεψη παιδοψυχίατρου. Εάν η θεραπεία δίδεται με προσοχή και υπό έλεγχο τότε η περίπτωση εθισμού είναι πρακτικά ανύπαρκτη.
Υπάρχει και μία σχολή που υποστηρίζει πως η ΔΕΠΥ δεν αποδείχτηκε ότι υπάρχει ως επαληθεύσιμη ασθένεια, παρά το γεγονός ότι ο «πατέρας» της, Eisenberg, και πολλοί άλλοι επωφελήθηκαν αδρά από την ευρεία διάγνωσή της. Μια σχολή που στην ουσία υποστηρίζει πως πρόκειται για εφεύρημα της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Πρόκειται για ένα παρατραβηγμένο σενάριο;
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι πρόκειται για ένα παρατραβηγμένο συνωμοσιολογικό σενάριο. Καταρχήν, η ΔΕΠΥ σαν αναγνωρισμένη διαταραχή υπάρχει απο τις αρχές της δεκαετίας του ’80 ενώ το πρώτο εγκεκριμένο ψυχοδιεγερτικό φάρμακο απο την U.S FDA (Food and Drug Administration) κυκλοφόρησε στην αγορά μόλις το 2000, 20 χρόνια αργότερα δηλαδή και εννέα μόλις χρόνια πριν πεθάνει ο Eisenberg. Κατά δεύτερον, το μόνο που χρειάζεται για να απορρίψει κάποιος αυτή τη θεωρία είναι να περάσει μια μέρα σ’ ένα σχολείο.
Είναι γεγονός ότι υπάρχει η τάση της «υπερδιάγνωσης» και της υπερβολικής συνταγογράφησης ψυχοδιεγερτικών, πραγματικά ανησυχητικά θέματα τα οποία απασχολούν την παγκόσμια ψυχιατρική κοινότητα. Να λέμε όμως ότι η ΔΕΠΥ δεν υπάρχει είναι σχεδόν ανήθικο γιατί στιγματίζουμε χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια ανθρώπων που κυριολεκτικά υποφέρουν.
Ποια είναι κατά την άποψή σας η ορθότερη στρατηγική αξιολόγησης για άτομα με ΔΕΠΥ;
Μόλις αναγνωρισθούν τα συμπτώματα (συνήθως πρώτα απο τους δασκάλους και από τους εκπαιδευτικούς ψυχολόγους) πρέπει να εκτιμηθεί το παιδί απο ειδικό παιδοψυχίατρο το συντομότερο δυνατό. Ο παιδοψυχίατρος τότε θα δουλέψει με μια διεπιστημονική ομάδα (ψυχολόγος, λογοπαθολόγος, ειδικός παιδαγωγός κτλ.) όπου η εκτίμηση θα γίνει με ερωτηματολόγια αξιολόγησης συμπεριφοράς του παιδιού, ειδικά ψυχομετρικά τεστ, αξιολόγηση λόγου και μαθησιακών ικανοτήτων. Παράλληλα πρέπει να αποκλεισθούν νευρολογικές ασθένειες, απαραίτητη η συνεργασία με παιδονευρολόγο εν τοιαύτη περιπτώσει, και ενδεχομένως να χρειαστούν εργαστηριακές εξετάσεις.
