Έντονα επηρεασμένη από τα τελευταία γεγονότα στην χώρα μου, ξεκίνησα να γράφω ένα άρθρο για το πως θα μάθουμε στα παιδιά την έννοια του κινδύνου και πως θα μπορούν τα ίδια να εκτιμούν τον κίνδυνο και να αυτοπροστατεύονται. Στη συνέχεια και ως κατά βάση συστημική θεραπεύτρια, αισθάνθηκα πως θα έπρεπε να αναφερθώ στην έννοια του οικοσυστήματος. Όπως σωστά ανέφερε ο Bateson , αποτελούμε μέρη ενός συνδεδεμένου όλου. Δεν υπάρχει διαχωρισμός του ατόμου από το περιβάλλον του, ενώ όπου υπάρχει γεννιούνται οι πιο σοβαρές διαταραχές και διαταράξεις.
Το να αποκτήσουμε οικολογική συνείδηση, εμπεριέχει την γνώση του εαυτού. Αν αντιληφθούμε την θέση μας στον πλανήτη σαν βιολογικά όντα, την πορεία μας σαν άνθρωποι από την γέννηση μέχρι τον θάνατο μας, τότε θα μπορέσουμε να καταλάβουμε ότι δεν διαχωριζόμαστε από το ίδιο μας το περιβάλλον. Είναι λυπηρό που οι σύγχρονες κοινωνίες και οι γρήγοροι ρυθμοί στους οποίους ζούμε, το παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό μας σύστημα, το κοινωνικό σύστημα και οι αξιώσεις των πιο πάνω από τον άνθρωπο, τον έχουν απομακρύνει από την ίδια του την φύση. Η αίσθηση μας για τον κόσμο, ο τρόπος που φερόμαστε, ο τρόπος που αντιδρούμε, ο τρόπος που συσχετιζόμαστε μεταξύ μας έχει γίνει μηχανικός, ρομποτικός . Έχει πάψει να είναι φυσικός. Γιατί η φύση προϋποθέτει επίγνωση, σεβασμό, υπομονή, εκτίμηση, αγάπη. Τα πάντα επιθυμόνται έτοιμα σερβιρισμένα στο πιάτο. Ακόμα και τα παιδιά μας δεν έχουμε τη δύναμη να τα εκπαιδεύσουμε παραμένοντας σταθεροί ως προς τις αξίες για τις οποίες τους διδάσκουμε, κι αυτό γιατί είμαστε απομακρυσμένοι από τη φύση μας. Αλήθεια, αν ο άνθρωπος έχει γίνει θεατής του θαύματος της καρποφορίας και της άνθισης , πώς να μην περιμένει ξέροντας πως τα θαύματα θέλουν σταθερότητα και υπομονή;
Βιαζόμαστε. Βιαζόμαστε να κρίνουμε, να κατηγορήσουμε, βιαζόμαστε να μας αγαπήσουν να μας συμπαθήσουν, να μας αποδεχθούν, χωρίς να έχουμε εμείς οι ίδιοι βρει την δική μας θέση στο σύστημα. Τα πάντα έχουν γίνει διαδικασίες πολλαπλών ταχυτήτων. Η ποιότητα ζωής εκλείπει. Έχουμε επενδύσει στην αύξηση της γνώσης, χωρίς πρώτα να έχουμε εκπαιδευτεί πάνω στην ίδια μας την φύση. Έχουμε γεμίσει το πρόγραμμα των παιδιών μας με όλων των ειδών ιδιαίτερα φροντιστήρια, χωρίς να έχουν ιδέα για το πως να αναπαράγουν το οξυγόνο που αναπνέουν. Χωρίς να τους έχουμε πάει ποτέ μια βόλτα σε καθαρά ρυάκια, χωρίς να τους πούμε ποτέ πως ο ήλιος μας χαρίζει την βιταμίνη D και για τα υπόλοιπα ευεργήματα των φυσικών μας πόρων. Μεγαλώνουμε χωρίς να εκτιμούμε την προσφορά της φύσης, με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβανόμαστε το «φθαρτό», το «προσωρινό» , γινόμενοι εν τέλει ευάλωτοι στη ματαίωση. Μεγαλώνουμε παιδιά που τα θέλουμε να είναι παντοδύναμα με μόνο εχέγγυο την νόηση από στείρα γνώση ( αν και για αυτό δεν είμαι τόσο σίγουρη), χωρίς καμία συνείδηση πως είμαστε μέρη μιας παγκόσμιας αλυσίδας. Μεγαλώνουμε παιδιά χωρίς να γνωρίζουν πως η υγεία μας και η ευημερία μας είναι αλληλοσυνδεδεμένα με την φύση μας. Πως αν σπάσει ένας κρίκος, άμεσα διαταραζόμαστε κι εμείς.
Οικο-σύστημα: η ενότητα που συγκροτείται από τα είδη που ζουν σε συγκεκριμένο περιβάλλον. Όλα τα έμβια όντα παράγουν και αναπαράγουν συνεχώς όχι μόνο τα μεμονωμένα στοιχεία τους, αλλά και την οργάνωση των σχέσεων τους. Η οικολογική συνείδηση ξεκινά από το σπίτι. Οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να έχουν οικολογική συνείδηση. Να αγαπάνε και να σέβονται οι ίδιοι την φύση. Να αποτελούν μέρος της φύσης. Να επισκέπτονται χώρους πρασίνου, να φυτεύουν δέντρα, να φροντίζουν δέντρα. Να αγαπάνε και να σέβονται τα ζώα. Παράλληλα οι γονείς θα πρέπει να μιλήσουν στα παιδιά για τη σημασία της χλωρίδας και της πανίδας, αλλά και για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας σήμερα. Θα πρέπει να ειπωθεί ότι είναι ευθύνη όλων μας να προστατεύουμε και να αγαπάμε τον πλανήτη στον οποίο ζούμε. Δείξτε έμπρακτα, πέρα από τα λόγια με ποιο τρόπο προστατεύουμε το περιβάλλον. Μαζέψτε τα σκουπίδια κάθε φορά που φεύγετε από την παραλία ή οποιοδήποτε άλλο χώρο.
Ξεκινήστε να κάνετε ανακύκλωση στο σπίτι. Εκπαιδεύστε τα παιδιά να διαχωρίζουν τα σκουπίδια και δώστε τους την ευθύνη να διαχωρίσουν τα υλικά ( χαρτί, πλαστικό , γυαλί, μπαταρίες κλπ.) . Στη συνέχεια πάρτε τα σε ειδικούς κάδους.
Σε κάθε σπίτι θα πρέπει να γίνεται κατανάλωση με μέτρο. Μάθετε στα παιδιά να σβήνουν το φως μόλις βγαίνουν από ένα δωμάτιο, πώς να κλείνουν καλά τη βρύση. Εξηγήστε πόσο σημαντικό είναι να προσέχουμε τις πηγές μας και ότι ζούμε σε μια χώρα με σοβαρό πρόβλημα λειψυδρίας.
Από πολύ μικρά τα παιδιά θα πρέπει να τους έχει απαγορευτεί να πιάνουν σπίρτα ή να παίζουν με αναπτήρες, πυροτεχνήματα ή οτιδήποτε άλλο εύφλεκτο. Εξηγήστε την επικινδυνότητα και τις συνέπειες τόσο στους ιδίους αλλά και στο περιβάλλον.
Πέρα από την εκπαίδευση των παιδιών για ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης από τους γονείς, το εκπαιδευτικό σύστημα θα έπρεπε να συμβάλει τα μέγιστα ως προς αυτή την κατεύθυνση. Η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε μια χώρα η οποία βασίζει το εκπαιδευτικό της σύστημα σε ένα μοντέλο γραμμικό, στενά οριοθετημένο και μη αμφισβητούμενο. Λέμε και ξαναλέμε ότι χρειαζόμαστε σχολεία που να είναι ανοικτά, σχολεία τα οποία να στηρίζονται σε μοντέλα οικολογικής και συστημικής συνείδησης. Ένα μοντέλο που να επεκτείνει τον τρόπο σκέψης και αντίληψης μέσα στο ίδιο το σύστημα και όχι έξω από αυτό. Το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει πρωτίστως να δημιουργεί συλλογικές ταυτότητες και όχι ατομικές. Μέσα από ένα ευέλικτο μοντέλο που δεν θα αναπαράγει στείρα γνώση, οι μαθητές θα πρέπει να εκπαιδεύονται στην έννοια του περιβάλλοντος ως προς το βιολογικό και παράλληλα κοινωνικό επίπεδο. Η παιδεία ενός τόπου θα πρέπει να ενισχύει την σύνδεση του ανθρώπου με το περιβάλλον του και όχι να τον αποσυνδέει από αυτό. Δυστυχώς, οι συνειδήσεις, όπως ανέφερα και πιο πάνω, τρέφουν την νόηση και μια παγκόσμια εξυπηρέτηση, παρά την ίδια την φύση μας. Αισθάνομαι ότι όσο αποσυντιθόμαστε απο την φύση , αποσυντιθόμαστε και κοινωνικά. Πως να σεβαστούμε ο ένας τον άλλο, όταν δεν σεβόμαστε την φύση μας, όλα όσα είμαστε και αποτελούμαστε.
Μιλήσαμε πολλές φορές για συναισθηματική νοημοσύνη, μα κανένας άνθρωπος που να μην έχει αναπτύξει συστημική -οικολογική συνείδηση, δεν μπορεί να αναπτύξει και να μοιραστεί αισθήματα. Αδιαφορώντας για την φύση, αδιαφορώ και για τον κόσμο γύρω μου. Για τον συνάνθρωπο μου, για τον συνάδελφο μου, για τον σύντροφο μου. Όταν ο άνθρωπος αποκτά οικολογική συνείδηση, εξευγενίζεται, ευαισθητοποιείται, αποκτά κοινωνική αντίληψη.
Χρειαζόμαστε να εκπαιδεύσουμε ενεργές κοινωνίες ανθρώπων. Σχολεία όπου η πνευματική και χειρωνακτική εργασία θα μπορεί να συνδυαστεί. Πώς να αγαπήσω την φύση αν δεν την γνωρίσω; Στα σχολεία θα πρέπει να συμπεριληφθούν μαθήματα μορφολογίας εδάφους, μαθήματα δενδροφύτευσεων, εμβολιασμού δέντρων, καρποφορίας, συλλογής καρπών, κλαδέματος, κοπής ξύλων, κομποστοποίησης. Θα πρέπει επίσης, να υπάρχουν μαθήματα αρμέγματος, κατασκευών από κλαδιά δέντρων ή στάχυα, παραδοσιακές οικοδομικές κατασκευές από άχυρο και πηλό, πέτρα και ξύλο.
Οι μαθητές θα μπορούσαν να ενισχυθούν στην ευαισθητοποίηση τους ως προς την προστασία του περιβάλλοντος με μαθήματα θεατρικού παιχνιδιού καθώς και βιωματικών εργαστηρίων. Επιπλέον οι τάξεις θα πρέπει να «μεταφέρονται» στην φύση και η μελέτη της χλωρίδας και της πανίδας να γίνεται επί τόπου.
Γνωρίζοντας και κατανοώντας το φυσικό του περιβάλλον ο άνθρωπος, σέβεται και τον ίδιο του τον εαυτό. Γίνεται αυτοδύναμος και αυτάρκης, αποκτά ευρεία συνείδηση και αναπτύσσει σχέσεις σεβασμού, δημιουργώντας εν τέλει ένα άτομο ακέραιο, συνεπή και υπεύθυνο. Η αλληλεγγύη δεν προάγεται μέσω της βαθμοθηρίας και σε κλειστά συστήματα. Η σκέψη και η κριτική ικανότητα, θέλει ελευθερία και η μόνη ελευθερία που μπορεί κάποιος να έχει είναι να είναι σε αρμονία με την φύση του. Το τρίπτυχο γνωρίζω-αγαπώ-προστατεύω το περιβάλλον μου θα πρέπει να είναι το μέλημα κάθε γονέα και κάθε μικρής η μεγάλης κοινωνίας ανθρώπων. Η προσφορά ολικής εκπαίδευσης, καθιστά ανθρώπους ολοκληρωμένους , πολύπλευρους, με αισθήματα αλληλεγγύης και σεβασμού του περιβάλλοντος ( φυσικού και κοινωνικού).
Είμαστε ζωντανοί οργανισμοί. Αν πιάσουμε τα χέρια γινόμαστε οικογένειες, γινόμαστε κοινωνίες. Σαν ζωντανοί οργανισμοί επηρεαζόμαστε δυναμικά από το περιβάλλον μας και κάθε μας δράση έχει αντίδραση ως προς τα υπόλοιπα μέλη. Είμαστε συστήματα και μόνο σαν συστήματα θα μπορέσουμε είτε να συνεργαστούμε, να συν-ελιχθούμε, είτε να οδηγηθούμε στο χάος, στην διασκόρπιση. Μόνο η επι-κοινωνία, μπορεί να επικοινωνήσει. Κάθε φορά που κάποιος απομακρύνεται από το σύστημα, αποφασίζει ότι δεν επιθυμεί την επικοινωνία, έχει με κάποιο τρόπο αποσυνδεθεί (από το υπόλοιπο σύστημα). Στην θεραπεία, ο συστημικός θεραπευτής ψάχνει την αιτία κυκλικά, μέσα στο σύστημα στο οποίο ζει ο θεραπευμένος. Είμαστε κύκλοι δράσης και αντίδρασης. «Είμαστε μέρη ενός αλληλοσυνδεδεμένου όλου (Bateson)»
«Το σύμβολο; Μια μεγάλη πυρκαγιά μεγέθους ολοκαυτώματος, τελικά μια ολική πυρκαγιά, μέσα στην οποία εμείς θα πετούσαμε μαζί με το σύνολο της μνήμης μας, τα ονόματα μας, τα γράμματα μας, τις φωτογραφίες μας, τα μικρά αντικείμενα μας, τα κλειδιά μας, κλπ. ( Deridda) »
